Halk arasında “hiperaktiflik” olarak adlandırılan, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu yani kısaca DEHB… Bu rahatsızlık, çocuk ve ergen ruh sağlığı ve hastalıkları bölümlerine yapılan başvuruların en sık nedenlerinden biri.
“Ekran başında saatlerce oturabiliyor ama ödev başında 10 dakika durmakta bile zorlanıyor…”
“TV izlerken bile hareket eder…”
“Dersi dinleyemiyor, sürekli etrafı ile ilgili…”
Bu ifadeleri çocuğunuz için sıklıkla kullanıyorsanız, çocuğunuzda DEHB olabilir. Ailelerde çocuklarında bir rahatsızlık olduğundan ziyade, yaramaz oldukları için bu davranışları sergiledikleri kanısı baskın. Oysa DEHB erken tanı ve doğru yaklaşım ile tedavi edilebilirken, edilmediği durumlarda yetişkinlik döneminde artarak daha da zorlayıcı biçimlerde kendisini gösteriyor.
DEHB üç türden oluşuyor: ‘Dikkat eksikliği’, ‘Hiperaktivite’ ve her ikisinin de bulunduğu ‘karışık tip’.
TRT Çocuk’ta Psikolog Emine Sevde Uzunoğlu ile DEHB’in türlerini ve belirtilerini konuşarak ebeveynlere bir yol haritası çizmeye çalıştık.
Erkek çocuklarda kızlara göre daha sık görülen DEHB’le ilgili işte bilinmesi gerekenler:
Hiperaktivite nedir?
DEHB, bireyin yaş ve gelişim düzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik, istekleri erteleyememe (dürtüsellik) ve dikkat sorunlarıyla kendini gösteren nörogelişimsel bir bozukluktur. Otururken dahi oturur gibi gözükmezler ve her an harekete hazırdırlar. DEHB’li çocuklar sınırsız enerjileri ve belirli bir süre bir yerde sabit durmakta yaşadıkları güçlükler ile dikkat çeker. Tıpkı bir motor takılmış gibi istemsizce hareket ettiklerini düşünebiliriz.
Peki, Hiperaktivite ile yaramazlık arasındaki fark nedir?
Yaramaz olarak adlandırılan her çocuk DEHB’li olmayabilir. Aradaki fark ise çocuğun hangi ortamlarda yaramazlık yaptığını gözlemleyerek anlaşılabilir. Yaramazlık olarak adlandırılabilecek davranışlar, belli bir kişiye karşı ya da belli bir ortamda ortaya çıkar. DEHB’deki aşırı hareketlilik durumu ise çocuğun kendisini kontrol edememesi sonucunda ve ortam veya kişiden bağımsız şekilde ortaya çıkar. Yaramaz olarak adlandırılan çocuk yalnızca bir ebeveynine, öğretmenine ya da bir ortama tepki olarak aşırılık gösterebilir ancak bu duruma dikkat ve odaklanma sorunu eşlik etmez. DEHB’li çocukta ise hiperaktivite belirtisine az da olsa dikkat ve odaklanma sorunları eşlik etmektedir.
Bir çocuğun hiperaktif olduğu nasıl anlaşılır? Belirtileri neler?
DEHB’nin belirtileri her yaşta kendisini gösterebilir. Bebeklik döneminde daha çok huzursuzluk, gerginlik, kolay ağlama, zor sakinleşme gibi belirtiler gözlenebilir. Okul öncesi dönemde ise sürekli ilgi odağı olmaya çalışma, sık oyun değişikliği, çok konuşma, sık yaralanma davranışlarıyla karşılaşılabilir. İlkokul dönemi belirtileri daha çok sakin ve sessizce oturamama, dikkat sorunları, söz dinlememe verilen görevi yerine getirememe, dalıp gitme olarak sıralanabilir. Ergenlerde ise daha çok kıpır kıpırlığın devamı, akademik alandaki sorun artışı, uzun süreli dikkat gerektiren işlerden kaçış, sigara ve alkol kullanımı gözlenebilir. DEHB tanısı alan bir çocukta bu belirtilerin hepsinin aynı zamanda bulunmayabileceği gerçeği bilinmelidir.
Hiperaktivite testi kaç yaşında yapılır?
DEHB tanısı konulabilmesi için mevcut belirtilerin 6 aydan uzun süre devam etmesi gerekir. Tanı sıklıkla okul çağında konulmaktadır. Bunun sebebi çocuğun okula başlaması ile birlikte ortaya çıkan odaklanma problemi, düzene karşı uyumsuzluk, kurallara uymama gibi sorunların fark edilmesi üzerine bir uzmana başvurulmasıdır. Başvurulan uzman, DEHB tanısı için aile ve okuldan alınan bilgilere, ayrıntılı bir klinik değerlendirmeye ve talep edeceği testlerin sonuçlarına ihtiyaç duyacaktır. Bu bağlamda aileler çocuklarında DEHB olduğundan endişe ettikleri durumlarda bir çocuk ve ergen psikiyatristine başvurabilirler. Böylelikle hem yanlış yaklaşımların hem de tedavideki gecikmelerinin önüne geçilebilir.
